Een tekenbeet behandelen

Bijgewerkt op: 15 feb.

Ga je met je groep de natuur opzoeken? Dan is het goed om stil te staan bij teken, omdat ze ons een ernstige, chronische ziekte kunnen bezorgen. In deze blog vertel ik je hoe dit beestje eruit ziet en hoe je met een tekenbeet om moet gaan.

Wat zijn teken?

Teken zijn bruinzwarte, spinachtige diertjes, waarvan er zo’n tien soorten in Nederland voorkomen. Ze zijn niet groter dan 3 millimeter en leven in hoog gras en in struiken in parken, bossen en duinen. Af en toe komt er een soort bij, zoals de Zuid-Europese teek die met name gevaarlijk is voor honden. Die toename kan met de klimaatverandering te maken hebben, want teken houden van warm en vochtig weer.

Teken zijn er het hele jaar, maar ze zijn vanaf het voorjaar tot in de nazomer het meest actief. Ze leven uitsluitend van bloed: ze zuigen zich daarmee vol en hechten zich daarvoor aan de huid van zoogdieren en mensen vast.

De meeste tekensoorten zijn gespecialiseerd en zuigen bloed bij één gastheer.

Zo zijn er bijvoorbeeld teken die alleen bloed zuigen bij vleermuizen of duiven.

De bekendste soort is de gewone teek of schapenteek. In tegenstelling tot wat de naam doet vermoeden, zuigt zij niet alleen bloed bij schapen, maar bij bijna alle zoogdieren.

Al moet gezegd worden dat de teek een voorkeur voor muizen en reeën heeft.

Het is dezelfde teek waar honden vol mee kunnen zitten, en zij zuigt ook bloed bij mensen. Honden hebben overigens veel minder last van een tekenbeet dan wij.

Van eitje tot teek

Als een vrouwtje van een gewone teek zich heeft volgezogen met bloed, produceert ze na een week maar liefst 500 tot 3000 eitjes. Hieruit komen na minimaal een maand larfjes, die met het blote oog nauwelijks zichtbaar zijn. Zij zoeken zo snel mogelijk een gastheer op, meestal een muis, die ze pas na een week los laten. Dan zijn ze inmiddels al wat groter, gaan vervellen, en groeien als nimfen verder. Die zoeken, om bloed te zuigen en dus verder te groeien, vooral vogels en kleine zoogdieren op. In dat stadium kunnen ze ook mensen bijten, met als gevolg een erg vervelende jeuk. Volgezogen nimfen laten zich tussen gevallen blad, hoog gras en andere planten op de grond vallen en vervellen daar tot volwassen teken. Dit hele proces duurt twee tot vier jaar.

Tekenbeten

Op zoek naar een gastheer/-vrouw klimt een gewone teek in planten, struiken en bomen en wacht daar met uitgestrekte pootjes op een gastheer. Met antennes neemt het diertje geuren en warmte waar en merkt zo dat er iemand in de buurt is. Teken bespringen ons dus niet.

Zijn de signalen sterk, dan laat de teek zich gewoon vallen. Met wat geluk komt zij zo op een gastheer terecht. Is dat een mens, dan zoekt zij een warm plekje op. Meestal tussen de liezen, in een knieholte of een oksel. Bij jonge kinderen ook in de hals en op het hoofd. Daar dringt zij met haar monddelen met weerhaakjes diep in de huid door.

Omdat een tekenbeet niet pijnlijk is, merken veel mensen daar niets van.

Maar omdat één op de vijf teken besmet is, kan zo’n tekenbeet bij mensen de ziekte van Lyme veroorzaken. De bacterie die de ziekte veroorzaakt, heeft de teek zelf opgedaan bij het bloed zuigen van zoogdieren als muizen, hazen of reeën. De kans daarop is klein, maximaal 3 procent. Wel is gebleken dat het aantal besmette teken de laatste tien jaar sterk is toegenomen. Dat heeft onder andere te maken met de klimaatverandering en met de toename van wild in Nederland. In Nederland is nu gemiddeld 1 op de 5 teken besmet met de bacterie die de ziekte van Lyme kan veroorzaken. Wel zijn er grote verschillen: op de ene plaats is de helft van de teken besmet, op de andere bijna geen.

De ziekte van Lyme

De ziekte van Lyme is een infectieziekte, genoemd naar het stadje Old Lyme in de Verenigde Staten van Amerika. Daar kregen in 1975 veel kinderen een pijnlijke gewrichtsontsteking, gecombineerd met huidafwijkingen en verlammingsverschijnselen.

De oorzaak was een volkomen raadsel en leidde tot paniek. Maar toen men erachter kwam dat juist die zieke kinderen opvallend vaak door teken waren gebeten, ontdekte men dat de oorzaak een bacterie was die door teken werd overgedragen.

De ziekte verloopt in drie fasen. Al gebeurt dat niet bij alle mensen op dezelfde manier.

Het begint met een rode plek waar de teek heeft gebeten. Die plek wordt steeds wat groter, maar krijgt daarna vanuit het midden weer een normale huidkleur. Zo krijgen we het beeld van een rode ring om de oorspronkelijke beetplek. Deze huidaandoening kan gepaard gaan met hoofdpijn, koorts en een gevoel van slapte. Net zoiets als bij een griepaanval. In deze eerste fase is de ziekte goed te behandelen met antibiotica. Hiermee is de kans op volledig herstel 95 procent. Weken tot maanden later, in de tweede fase, krijgt zo’n 15 procent van de mensen met deze ziekte zeer ernstige problemen als zenuw- en verlammingsverschijnselen, hartritmestoornissen en gewrichtsafwijkingen.

In de derde fase zijn de klachten chronisch en is er sprake van blijvende beschadigingen. Gelukkig is de aandacht voor deze ziekte in medische kring sterk toegenomen en wordt deze tegenwoordig sneller en beter behandeld. Dit laat onverlet dat controle op de aanwezigheid van teken na een activiteit in de natuur belangrijk is.

Jezelf beschermen

Ondanks dat mensen steeds vaker door teken worden gebeten is er geen reden tot paniek wat betreft buitenactiviteiten. Het is echter wel goed om maatregelen te nemen zodat teken geen of weinig kans krijgen. Het belangrijkste hiervoor is om goed sluitende kleding en dichte schoenen te dragen en na elke buitenactiviteit te controleren op teken.

Doe dat nauwkeurig, want een vastgezogen teek is niet groter dan een zwart puntje.

Bij een buitenactiviteit is het belangrijk om de ouders in verband met nazorg goed te informeren. Los daarvan is het zinvol om ieder jaar weer informatie over het herkennen en behandelen van tekenbeten op te nemen in de nieuwsbrief van school.

Wat te doen na een tekenbeet?

Zie je een teek in de huid zitten, verwijder die dan direct. Doe dat echter nooit met de hand want dan is de kans erg groot dat de kop van het diertje afbreekt en in de huid blijft zitten. Dat is niet gevaarlijk, maar kan wel gaan ontsteken. Bovendien komt dan waarschijnlijk de maaginhoud van de teek in het wondje terecht, en is de kans op besmetting met de ziekte van Lyme groter. Een aantal jaren geleden werd voor het verwijderen van een teek onder andere alcohol of slaolie gebruikt, maar dat is helemaal verkeerd omdat de teek hierdoor juist wordt gestimuleerd om zijn maaginhoud in ons lichaam te injecteren.

Er zijn verschillende hulpmiddelen om een teek op een veilige manier te verwijderen.

Van tekenpennen en tekenpincetten tot tekenlepels, tekentangen en tekenkaarten.

Ze zijn te koop bij drogist, apotheek en bij sommige dieren- en buitensportzaken.

Plaats een speciaal tekenpincet over de kop van de teek, zo dicht mogelijk op de huid.

Daarna knijp je het pincet dicht en kun je de teek in één rustige, rechte beweging uit de huid verwijderen. Zo voorkom je dat het lijf van de teek door het pincet wordt fijngeknepen, want juist bij fijnknijpen komt de maaginhoud van de teek in het wondje terecht.

Ontsmet het wondje na afloop met een beetje jodium. Door de teek zo snel mogelijk te verwijderen, reduceer je de kans op besmetting tot vrijwel nul. Een besmette teek draagt de ziekmakende bacterie namelijk pas na een paar dagen over. Toch is het belangrijk om de datum waarop de teek is verwijderd te noteren, want mocht er toch besmetting zijn opgetreden, dan kan een arts die gerichter behandelen. Blijf alert op bovengenoemde ziekteverschijnselen en let vooral op of er geen rode ring ontstaat om de plek waar de beet zat. Gebeurt dat, ga dan meteen naar de huisarts.