site-verification=8adc2fc3d443365f5c3bc1b5d2d80d29
top of page
Zoeken

Registreren

Foto van schrijver: Juf AngeliqueJuf Angelique

Bijgewerkt op: 23 nov 2024

De leerkracht heeft een cruciale rol in het creëren van de goede condities en het benutten van leer- en ontwikkelingskansen met kinderen. Om beter aan te kunnen sluiten op de ontwikkelingsfase van een kind is het registreren van datgene wat je observeert een belangrijk pedagogische middel in de gereedschapskist van de leraar. Maar hoe je dat?

Meer hierover lees je in deze blog.



Waarom?


Met het vervallen van de kleutertoetsen, per augustus 2022, is het nog belangrijker geworden dat leerkrachten met behulp van observatie-instrumenten na kunnen gaan hoe het staat met de ontwikkelingsvoortgang van de leerlingen en daarop hun aanbod aanpassen.


Het volgen van de ontwikkeling van kleuters is een onderdeel van handelingsgericht werken. Immers, de leerkracht sluit met zijn of haar onderwijsaanbod aan bij de ontwikkeling van haar leerlingen. De belangrijkste reden om de ontwikkelingsvoortgang te volgen, is dat de leerkracht informatie krijgt over waar kinderen in hun ontwikkeling zitten zodat hij of zij daar in zijn of haar aanbod op kan aansluiten. Bij het aansluiten bij de ontwikkeling van jonge kinderen is het de zone van naaste ontwikkeling, dus net iets boven datgene wat kinderen zelf laten zien, die over het algemeen als meest wenselijk gezien wordt (Vygotsky, 1978). Het monitoren of en in hoeverre de gestelde doelen bereikt zijn, is een belangrijke graadmeter of een volgende stap in het aanbod gedaan kan worden of juist extra ondersteuning, uitleg of instructie op een bepaald terrein nodig is.

Door gebruik te maken van een volgsysteem kun je ontwikkelingsachterstanden of voorsprongen tijdig signaleren en de ontwikkeling van de kleuter schoolbreed gestructureerd volgen. Het volgsysteem kan ook als leidraad fungeren bij oudergesprekken of een zorgoverleg.


Juist bij jonge kinderen kunnen de ontwikkelingen erg snel (en soms sprongsgewijs) gaan. Daarom is juist ook bij jonge kinderen het monitoren van de ontwikkelingsvoortgang essentieel. Als de leerkracht onvoldoende zicht heeft op de ontwikkeling van een kleuter en zijn/haar aanbod onvoldoende aansluit bij wat het kind nodig heeft, dreigt kostbare tijd verloren te gaan. Het is dan ook aan te bevelen dat er in groep 1-2 gebruik wordt gemaakt van een gedegen observatie-instrument zodat de leerkracht zo objectief mogelijk de ontwikkeling van de leerlingen volgt en optimaal bij het niveau van de leerlingen kan aansluiten. Zo kan de leerkracht naast eigen ervaring en intuïtie ook met meetbare gegevens de ontwikkeling en onderwijsbehoeften van leerlingen aantonen en onderbouwen. Door zo objectief mogelijk te observeren met behulp van een instrument waarin de tussendoelen voor groep 1 en groep 2 zijn opgenomen, krijgt de leerkracht een beter beeld welke doelen zijn behaald dan bij het gebruik van een eigen systeem waarbij er vaak globaler en subjectiever naar kinderen wordt gekeken. Een valkuil bij observeren vanuit een eigen systeem is bijvoorbeeld dat je te veel te richten op wat je van het kind vindt in plaats van wat je van het kind weet.


Vooral voor leerlingen uit minder gunstige omstandigheden is het van belang om ook hier hoge verwachtingen te hebben als leerkracht. Van hoge leerkrachtverwachtingen is immers bekend dat ze vervuld worden doordat kinderen meer mogelijkheden krijgen om te leren. Leerkrachten passen vaak onbedoeld hun communicatie aan afhankelijk van de verwachtingen die ze van kinderen hebben. Ze communiceren hiermee onbewust aan kinderen dat ze meer of minder capaciteiten hebben dan andere kinderen.

 

Een kleutervolgsysteem kiezen


Wanneer je overgaat naar een nieuw leerlingvolgsysteem, dan kan dat heel veel brengen, maar komt er ook veel bij kijken. Je zult rekening moeten houden met een rommelige overgangsfase, waarin het belangrijk is om dingen eerst te evalueren en te borgen, alvorens je nieuwe nieuwe dingen implementeert.

Ga er vanuit dat dit proces gemiddeld twee jaar nodig heeft.


Er zijn ontzettend veel kant-en-klare kleutervolgsystemen beschikbaar, die je kunt gebruiken bij het volgen van de ontwikkeling van kleuters. Een handig overzicht vind je op www.slo.nl/thema/meer/jonge-kind/kindvolgsystemen 


Volgsystemen variëren in:

Onderbouwing.

  • De mate waarin ze training vereisen, er een handleiding voorhanden is en ze een normering bevatten.

  • De mate waarin ze informatie over leerlijnen en daarmee houvast geven voor leerkrachten. De mate waarin er informatie wordt geboden over wat uitkomsten betekenen voor een beredeneerd aanbod.

  • Het wel en niet weergeven van de ontwikkelingen binnen de gehele groep. Sommige systemen geven ook de ontwikkeling van de hele groep weer. Zo ziet de leerkracht in een oogopslag welke leerling op een bepaald gebied wellicht extra aandacht nodig heeft, maar ook op welk gebied misschien wel een groot deel van de groep opvalt. De leerkracht kan zich dan afvragen of bepaalde lesstof in het aanbod wellicht te weinig aandacht heeft gehad of juist explicieter aan bod moet komen.

  • De mate waarin zij duidelijke richtlijnen geven of er sprake is van een achterstand of een ontwikkelingsvoorsprong.

  • De domeinen die ze volgen. Sommige systemen beperken zich tot taal- en rekenvaardigheden waar andere de brede ontwikkeling monitoren, dus bijvoorbeeld ook spel, betrokkenheid en welbevinden.


Voor een goed observatie-instrument zijn drie succesfactoren bepalend.

De succesfactoren zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.


1. Kennis over tussendoelen (curriculumbewustzijn)

Curriculumbewustzijn is een belangrijk voorwaarde om te werken aan en zicht te hebben op de ontwikkeling van kinderen. Als curriculumbewuste leerkracht weet je wat jouw didactische opdracht is en hoe deze opdracht zich verhoudt tot de opdracht van jouw collega’s in de andere groepen. Als je samen weet waar je met de kinderen in acht jaar naartoe werkt, dan is de samenhang tussen de verschillende leerjaren sterker en ben je flexibeler in het afstemmen van jouw onderwijsaanbod op het niveau van jouw kinderen als bij observaties blijkt dat kinderen nog sprongen moeten maken of al enorme sprongen gemaakt hebben.


2. Hoge verwachtingen hebben van alle kinderen

Het is hierbij van belang dat je hoge verwachtingen blijft houden van alle kinderen. Dus ook van de kinderen die nog grote sprongen moeten maken in hun ontwikkeling. Het kwartje valt immers niet bij ieder kind op hetzelfde moment.


3. Cyclisch en doelgericht werken (formatief evalueren)

Doordat je met stevige kennis van het curriculum en vanuit hoge verwachtingen cyclisch en doelgericht vormgeeft aan het onderwijs in je klas zal je merken dat het ‘toetsen’ van kinderen een tweede natuur gaat worden. Even kort evalueren en registreren waar een kind staat in zijn ontwikkeling levert jou en het kind een schat aan informatie op. Probeer dit zoveel mogelijk binnen de betekenisvolle context te doen; in de poppenhoek, huishoek, leeshoek, in de zandbak, op de gang etc. Toetsen wordt hierdoor een laagdrempelig en ontspannen onderdeel van het doorlopende leerproces van het kind. Heel anders dan de periodieke formele toets in een boekje of op de computer. Hierdoor geef je een kind de ruimte om de plaats en het moment te kiezen om te laten zien wat hij of zij al kan of weet.


Het doel van het volgen van de ontwikkeling is de leerkracht te informeren over wat een volgende stap is in haar onderwijsaanbod. Daarbij heeft elk instrument voor- en nadelen. Met de overgang van toetsen naar observatiesystemen wordt een stevig beroep gedaan op de deskundigheid van de leerkracht, niet alleen in domein- of vakinhoudelijk kennis, maar ook in de keuze en het hanteren van een systeem.

 

Doelen en leerlijnen


In kleutervolgsystemen komen de volgende doelen aan bod:


Doelen rond de basiskenmerken

Via het kleutervolgsysteem worden de volgende basiskenmerken in kaart gebracht:

1. Positief zelfbeeld, emotionele veiligheid en welbevinden

2. Motivatie, interesse en betrokkenheid

3. Initiatief nemen en ondernemingszin


Doelen rond de brede ontwikkeling

Via het kleutervolgsysteem worden de volgende brede ontwikkelingsdoelen in kaart gebracht:

1. Sociaal-/emotioneel gedrag

2. Speelhouding

3. Werkhouding


Specifieke doelen

1. Motorische vaardigheden

2. Geletterdheid en taal

3. Gecijferdheid

4. Wereldoriëntatie

5. Muzische vorming


In het kleutervolgsysteem worden deze geselecteerde doelen op afgesproken tijdstippen ingevuld om de ontwikkeling van elke kleuter op dat moment in kaart te brengen.

Vele van deze doelen zullen al geobserveerd zijn vanuit de doelgerichte interactieve observaties.

De meeste kleutervolgsystemen hanteren leerlijnen. Deze leerlijnen zijn als het ware de wegen waar langs de ontwikkeling verloopt. Op die leerlijnen bevinden zich verschillende mijlpalen of tussenstations. Dit zijn vaste herkenningspunten, die aangeven of de ontwikkeling van een kind in de pas loopt met de gangbare ontwikkeling.


Een leerlijn is overigens niet een strak voorgeschreven programma, die in een bepaalde volgorde moeten worden uitgevoerd en aldus leiden tot het gewenste einddoel. Het is wel een handig hulpmiddel en een houvast. In de praktijk blijkt ook vaak dat de ontwikkeling van kleuters niet altijd zo stapsgewijs en gelijk aan de leerlijn verloopt. Soms slaan kinderen mijlpalen over en soms blijven ze wat langer in een bepaalde ontwikkelingsfase hangen om vervolgens weer een grotere sprong te maken.



 

Beredeneerd registeren


Om te realiseren dat kinderen deze mijlpalen bereiken en steeds een stapje verder kunnen zetten worden de observatiegegevens vertaald in beredeneerde activiteiten die aansluiten bij deze onderwijsdoelen of tussendoelen. Deze stap doet een beroep op kennis, vaardigheden en ervaringen van de leerkracht.


Veel leerkrachten worstelen met hoe ze een balans kunnen vinden tussen een efficiënte monitoring van essentiële elementen en een breed beeld van de leerlingen.

Sommige volgsystemen kosten zoveel tijd dat de regelmatige monitoring bijvoorbeeld vervangen wordt door een één jaarlijkse monitoring. In dat geval gaan echter kansen voor een goed afgestemd aanbod voor een deel van de leerlingen verloren.

Als een leerkracht daarentegen zicht heeft op cruciale doelen kan hij/zij de observaties bij veel kinderen daartoe beperken.

Je kunt daarbij gebruik maken van een periodeplanner. Zo weet je zeker dat alle doelen aan bod komen en creëer je wat meer overzicht voor jezelf temidden van de vele doelen.

Deze periodeplanner kan meteen ook je registratielijst zijn.


Op deze planner zijn zowel alle doelen als alle leerlingen te vinden. Noteer de tussenliggende leerlijnen bij ieder doel naast elkaar en deel deze evenredig over 40 weken in 5 periodes op (van vakantie tot vakantie). Deze doelen en leerlijnen kun je overigens gewoon uit het kindvolgsysteem van jouw school halen.

Per leerling geef je bijvoorbeeld met een kleur aan of het doel wel, bijna of niet is bereikt. Aan het eind van iedere periode analyseer je deze gegevens.

Niet en bijna gehaalde doelen worden sleepdoelen, die je meeneemt naar de volgende periode. Het is namelijk niet de bedoeling dat je kinderen gaat overvoeren op doelen en doelen gaat opstapelen. Meer hierover lees je in mijn blog: Doelgericht spelen en werken.



 

Een momentopname


Zowel bij toetsen als bij observatiesystemen geldt dat het goed is je bewust te zijn dat de uitkomst een momentopname is. Het goed blijven volgen van kinderen is nodig om vandaaruit een afgestemd aanbod te doen. Evenmin als toetsresultaten zijn observatiegegevens geheel voorspellend voor het ontwikkelingsverloop.

Professioneel gebruik van volginstrumenten stelt hoge eisen aan de leerkracht, zoals goede kennis van leer- of ontwikkelingslijnen.

 

Op zoek naar meer?


Boekentip:









Kijk voor meer suggesties ook eens op mijn Pinterest

Heb je zelf ook nog leuke suggesties?

Inspireer dan collega’s door jouw ideeën als reactie op deze blog te delen!



.

.



21 weergaven0 opmerkingen

Recente blogposts

Alles weergeven

Observeren

Comments

Rated 0 out of 5 stars.
No ratings yet

Add a rating

© 2020 by juf Angelique. This website has been designed using resources from Freepik.com

bottom of page