Luisteren ligt aan de basis van alle muzikale ontwikkeling. Al vanaf de babytijd ontdekken en luisteren kinderen spontaan naar alles wat klank voortbrengt. De oren van jonge kinderen zijn nog vers en onbevooroordeeld. Kinderen horen ook vrijwel overal geluiden, waardoor aandachtig geconcentreerd luisteren niet altijd vanzelfsprekend is.
Je kunt echter pas goed (samen) muziek maken als je naar jezelf en elkaar kunt luisteren en als je weet waar je naar moet luisteren. Luisteren in muziekonderwijs wil niet zeggen dat je gewoon je oren gebruikt, maar gaat om het ontwikkelen van het muzikale gehoor en geheugen. Klinkt het zacht of hard? Welk instrument hoor je? Hierdoor ontwikkelen kinderen een actieve, gerichte luisterhouding. In deze blog vertel ik je er meer over!
Vijf domeinen
Er zijn vijf domeinen die essentieel zijn voor de muzikale ontwikkeling van een kleuter, namelijk:
Zingen
Luisteren
Muziek maken
Lezen en noteren
Bewegen
In deze blog zal ik het domein luisteren toelichten.
Een vaak vergeten domein
Bij muziekles wordt vaak gedacht aan liedjes zingen. Soms met instrumenten erbij.
Slechts een enkeling denkt bij een muziekles aan een luisterles.
En dat is best vreemd, aangezien de meeste mensen veel en vaak naar muziek luisteren.
Kinderen vinden het beluisteren van muziek over het algemeen ook erg leuk en zijn vaak ook erg gemotiveerd voor een les muziek beluisteren.
Luisteren naar muziek is vaak een vergeten domein binnen het muziekonderwijs en dat is erg jammer, want luisteren naar muziek is niet alleen goed voor de muzikale ontwikkeling van een kind, maar biedt daarnaast ook mogelijkheden om kinderen beter geconcentreerd te laten luisteren en zo hun luistervaardigheid te ontwikkelen. .
Gericht luisteren
Dat er zo weinig luisterlessen worden gegeven komt, omdat de stap van muziek beluisteren naar een luisteroefening voor veel leerkrachten vaak een ingewikkelde stap is.
Je kunt namelijk op heel verschillende manieren naar muziek luisteren.
Muziek beluisteren heeft voor de meeste mensen iets vrijblijvends.
Luisteren in muziekonderwijs wil echter niet zeggen dat je gewoon je oren gebruikt, maar gaat om met een actieve houding gericht naar muziek luisteren en het ontwikkelen van het muzikale gehoor en geheugen. In een luisteroefening leren kinderen zich focussen op de muziek! Muziek is daarbij niet op de achtergrond, maar juist het onderwerp van de les.
Bij het luisteren naar een lied kan er vanuit het vak muziek op verschillende manieren worden geluisterd:
Formeel luisteren:
Formeel luisteren is een luistermanier, waarbij kinderen gerichte luistervragen krijgen, waardoor ze zich tijdens het luisteren in de muziek verdiepen in:
1. Klankeigenschappen:
Welke instrumenten hoor je?
Spelen de instrumenten hard of zacht?
Welk instrument is het belangrijkst?
Welke woorden worden snel gezongen?
Hoeveel mensen hoor je zingen? Enzovoort.
2. Vormeigenschappen:
Hoeveel coupletten klinken er?
En hoeveel refreinen?
Welke woorden hoor je in het refrein?
Welke muzikale stukjes hoor je nog meer naast het couplet en het refrein? Enzovoort.
3. De betekenis:
Waaraan hoor je, dat dit een Afrikaanse regendans is?
Hoe past de instrumentale begeleiding bij de tekst van het lied?
Wat vond je opvallend daarbij?
Referentieel luisteren:
Als een kind een muziekstuk (of nummer) hoort, dan heeft hij/zij daar een referentie bij. Bijvoorbeeld: ‘Die muziek hoorde ik, toen we in de Efteling waren!’.
Omdat referenties heel erg persoonlijk zijn, leent deze luistermanier zich slecht voor het muziekonderwijs. Een kind zal ook niet bij elk muziekstuk een referentie hebben.
Associatief luisteren:
Associatief luisteren is een creatieve manier van luisteren. Hierbij proberen kinderen een associatie te bedenken. Bijvoorbeeld waar je deze muziek kunt horen of welke mensen deze muziek afspelen? Deze manier van luisteren doet een groot beroep op de creativiteit van kinderen en is goed te gebruiken in een muziekles in de klas.
Sensitief luisteren:
Bij sensitief luisteren gaat het om het gevoel van het lied. Is het een blij lied? Een verdrietig lied? Enzovoort. Net als bij de referentiële luistermanier zijn deze gevoelens en stemmingen voor ieder kind natuurlijk anders. Daarom leent ook deze manier van luisteren zich minder goed voor een muziekles op school.
Vergelijkend luisteren:
Binnen deze manier van luisteren worden twee of meer muziekfragmenten met elkaar vergeleken. De moeilijkheid bij deze manier van luisteren is, dat het al snel over smaak gaat. Vaak heb je een voorkeur voor een uitvoering. Door het vergelijkend luisteren zullen kinderen echter hun muzikale horizon verbreden en hun smaak verder kunnen ontwikkelen.
Motorisch luisteren:
Met name bij jonge kinderen is dit een uitstekende manier om naar muziek te luisteren.
Wat de kinderen horen, wordt direct omgezet in iets fysieks. Dat kan zijn: bewegen in de ruimte, meetikken met de maat, meeklappen met het ritme, enzovoort
Repertoire kiezen
Het vinden van het juiste luistermateriaal voor je muziekles kan best een uitdaging zijn.
Er is genoeg te vinden, onder andere in boeken, methoden en op Internet, maar niet alles is geschikt voor kleuters.
Wat kan helpen bij het vinden van goed repertoire is:
Bekijk of de inhoud aansluit bij de belevingswereld van een kleuter. Zoals bij alles wat je kleuters wilt leren, is het ook bij muziekles belangrijk dat de muziek aansluit bij wat het kind bezighoudt. Dit heeft een dubbel voordeel: Het onderwerp wordt vanuit een nieuwe (namelijk muzikale) invalshoek benaderd, waardoor het beter beklijft en de muziek wordt in een betekenisvolle context aangeboden, waardoor de muzikale ervaring aan betekenis wint.
Kies bij voorkeur geen muziek met een hoge ‘affiniteitswaarde’. Een nummer dat helemaal hip is, waarvan de artiest min of meer een rolmodel voor de leerlingen is, is niet zo geschikt voor een goede muziekles. Zo’n nummer roept een te groot en te sterk referentiekader op, waardoor er geen sprake meer kan zijn van objectiviteit.
Laat kinderen een zo breed mogelijk scala van muziekstijlen ervaren, dus varieer! Kies bijvoorbeeld ook eens voor volksmuziek, klassieke muziek, popmuziek, hiphop, house, country. Zorg wel dat de muziek past bij het soort opdracht dat je gaat geven.
Luisteren doet een groot beroep op het geheugen van de kinderen en daarom is het aan te bevelen om per luisterronde slechts één luisteropdracht te geven. Het repertoire mag in verband met de het nog beperkte auditieve geheugen en de korte concentratieboog van kleuters ook niet te lang zijn. Je kunt ook overwegen om het luistermateriaal verspreid over meerdere lessen in delen aan te leren en zo steeds een beetje meer uitbreiden.
Selecteer materiaal dat je goed kent en waar je zelf wat mee hebt. Je moet er immers niet alleen goede vragen over kunnen stellen, maar ook de juiste antwoorden bij kunnen geven.
Koppel het (waarnemend) luisteren altijd aan een opdracht. Kinderen zijn bijvoorbeeld uitstekend in staat een verhaal of emotie te vertalen in een tekening, een schilderij, een toneelstukje, een dansje enzovoort.
Als je onzeker bent over jouw eigen muziekkeuze, selecteer dan luistermateriaal uit een muziekmethode. Of laat de kinderen eens zelf muziek meenemen.
Laat kinderen naast muziek ook naar instrumenten luisteren.
Haal ze bij voorkeur in de klas, benoem ze, laat ze horen, zoek afbeeldingen, teken ze!
Maak samen met collega’ een digitale muziekmap op de gedeelde server, met handige linkjes en luisterlessen. Als je dat per bouw structureert en daarbij een fysieke plek creëert om eventuele bijbehorende materialen te bewaren, bouw je in de loop van het jaar al een behoorlijk, direct bruikbaar repertoire op.
De les
Een muziekles rondom luisteren naar muziek is als volgt opgebouwd:
De introductie
Introduceer je les op een pakkende manier, die ervoor zorgt dat de kinderen meteen intrinsiek worden gemotiveerd voor de komende opdracht.
De instructie
Daarna worden de kinderen geïnstrueerd hoe ze aan de slag moeten gaan.
Luisteren naar muziek is altijd gekoppeld aan het stellen van luistervragen.
Stem die luistervraag en de luistertijd op elkaar af.
Vragen kunnen bijvoorbeeld zijn:
Welke instrumenten hoor je?
Waar gaat dit lied over?
Wat wordt er in dit lied vooral duidelijk gemaakt?
Wat is de opbouw van het lied? Denk aan coupletten en het refrein.
Waar gaat het refrein over?
Wat zijn de belangrijkste woorden van het eerste couplet?
Over welk gevoel gaat het eerste couplet?
Welke melodie zing je gemakkelijker mee: de melodie van het refrein of de melodie van het couplet?
Hoe denk je dat dat komt?
De uitvoering
Daarna gaan de kinderen aan het werk en voeren ze de luisteropdracht(en) uit.
De evaluatie
Vervolgens wordt met de groep de uitgevoerde opdracht besproken.
Hoe zijn ze te werk gegaan bij het uitvoeren van de opdracht?
Op zoek naar meer?
Heb je zelf ook nog leuke suggesties? Laat dan een reactie achter!
Bronnen
Joanna Brouwers. Toontje hoger. (2019). Hoe geef ik muziekles aan kleuters?
Geraadpleegd op 31 augustus 2022.
.
Comments