Juf Angelique
- 12 jan. 2022

Activiteiten met puzzels *

Bijgewerkt op: 22 jun.

In deze blog geef ik je suggesties voor het werken met puzzels.

Puzzelen is leerzaam!

Puzzelen is een fascinerend tijdverdrijf voor jong en oud. Het is niet alleen leuk, maar verandert ook onze denkprocessen op een positieve manier. Terwijl kleuters puzzelen, trainen ze hun emotionele, motorische en cognitieve vaardigheden.

Motorische vaardigheden

Vooral bij kleine kinderen is puzzelen heel goed voor de motorische ontwikkeling.

Als jonge kinderen puzzelen ontwikkelen ze een betere hand-oog coördinatie: door te kijken naar de puzzel en het goede stukje daarin te plaatsen. Het is ook goed voor de ontwikkeling van de fijne motoriek, doordat kinderen de stukjes precies op de goede plek moeten leggen. Die kleine precieze bewegingen die ze door puzzelen leren helpen later ook bij het aanleren van nieuwe dingen. Bijvoorbeeld ook om makkelijker te leren schrijven.

Cognitieve vaardigheden

Puzzelen is ook goed voor de cognitieve ontwikkeling. Cognitieve ontwikkeling heeft te maken met leren, onthouden en problemen oplossen. Bij puzzelen leren kinderen bijvoorbeeld om vormen te herkennen. In het begin zijn dit simpele vormen, zoals een driehoek of vierkant. Later wordt dit ingewikkelder en leren ze vormen van een legpuzzel herkennen. Als kinderen een puzzel maken, moeten ze ook hun geheugen gebruiken.

Ze moeten bijvoorbeeld onthouden welk stukje niet paste op een bepaalde plek.

Emotionele vaardigheden:

Kinderen gebruiken bij het puzzelen ook emotionele vaardigheden.

Ze leren bijvoorbeeld om een doel te stellen voor zichzelf. Het eerste doel is natuurlijk het oplossen van de puzzel. Als het kind ouder is komen daar nog andere doelen bij zoals de randjes bij elkaar zoeken. Ook het geduld wordt met een puzzel aardig op de proef gesteld. Het oplossen van een puzzel kan namelijk best wel een tijd duren. Zo leren kinderen om geduldig en volhoudend te zijn en gefocust te blijven.

Steeds moeilijker...

Het aanbod aan puzzels is erg divers.

Denk aan: vormenpuzzels, legpuzzels, vloerpuzzels, blokpuzzels, 3D puzzels, groeipuzzels enz.

Puzzels worden enerzijds ingedeeld afhankelijk van het materiaal en de motieven, anderzijds afhankelijk van de moeilijkheidsgraad. Over het algemeen geldt: samen met de leeftijd van het kind neemt ook de moeilijkheidsgraad van een puzzel toe. Die bestaat uit verschillende factoren: het aantal en de grootte van de stukjes, de details van een afbeelding, de kleuren en de kwaliteit ervan. Er zijn puzzels van hout of karton, de moeilijkheidsgraad is afhankelijk van de vorm van de stukjes, de dikte en buigzaamheid ervan. Meer puzzelstukjes, kleinere vormen met moeilijke contouren en gedetailleerde motieven maken het samenvoegen van de stukjes en van de puzzel als geheel lastiger. Puzzelen biedt alleen talrijke voordelen als het kind een puzzel volgens zijn leeftijd en zijn ontwikkelingsniveau maakt. Om puzzelen ook echt leuk te houden, is het belangrijk om de juiste moeilijkheidsgraad te kiezen.

1-2 jaar:

Voor kinderen vanaf een jaar, zijn inlegpuzzels met grijpknopjes ideaal, omdat ze die goed kunnen vastpakken. Ook houten puzzels of houten raampuzzels zijn geschikt voor jongere kinderen, omdat ze stevig zijn. Puzzels die geschikt zijn voor deze leeftijd bestaan uit:

Weinig puzzelstukjes
Grote puzzelstukken
Stevige puzzelstukken
Kleurrijke, eenvoudige afbeeldingen

2-3 jaar:

Vanaf twee jaar worden houten puzzels met maximaal 8 stukjes interessant voor kinderen. Sommige puzzels vormen een set met meerdere motieven met steeds meer stukjes en bieden zo nog meer afwisseling: een motief bestaat dan bijvoorbeeld uit twee delen, een ander uit drie, het volgende uit vier. Geoefende puzzelaars nemen nu afscheid van houten puzzels en stappen over op puzzels van karton. Geluidenpuzzels zijn voor deze leeftijd ook geschikt. Hier moeten kinderen de juiste stukjes op basis van het geluid in de juiste openingen leggen.

3-4 jaar:

Voor kinderen vanaf drie jaar zijn kartonnen puzzels met een vast raam steeds interessanter. Ze beginnen steeds meer en kleinere kartonnen stukjes samen te voegen. Op deze leeftijd verliezen kinderen meestal de belangstelling om hun wereld met de mond te verkennen en ontwikkelen ze hun manuele en visuele vaardigheden steeds meer.

Ze kunnen puzzels tot 24 stukjes oplossen. Ze gaan vaak nog te werk volgens het principe ‘proberen en missen’.

4-5 jaar:

Kinderen vanaf 4 jaar kunnen dankzij hun puzzelervaring steeds beter de stukjes leggen, meestal zelfs al 24. Sommigen puzzelen weliswaar nog volgens de methode ‘proberen en missen’, maar anderen gaan al systematischer te werk. Inhoudelijk mogen de puzzels nu complexere motieven met meer details tonen. Veel puzzels voor kinderen vanaf 5 jaar hebben ongeveer 50 stukjes, maar ook puzzels tot 60 stukjes zijn soms al haalbaar.

6-8 jaar:

Zesjarige kinderen kunnen de puzzelstukjes al volgens hun plaats identificeren en sorteren. Ze hebben een eigen strategie ontwikkeld om de volledige afbeelding volgens vorm, kleur en het getoonde motief in te delen. De puzzels zijn steeds veeleisender en tonen uitvoerige scènes, zoals gedetailleerde afbeeldingen, landkaarten, landschappen in de jungle en met dino’s, fantasiewerelden of de ruimte. Afhankelijk van hun vroegere puzzelervaringen kunnen zesjarigen puzzels van gemiddeld 100 stukjes en achtjarige kinderen puzzels met 260 of zelfs 500 stukjes maken.

Zoek voor de sterke puzzelaars in je kleutergroep eens naar andere puzzels voor in de groep. Uitdagend zijn puzzels met meer stukken, 3D puzzels, tangrams, de Trizzle puzzel en groeipuzzels.

Differentiëren

Laat ieder kind eerst lekker zelf vrij experimenteren met puzzels.

Begin met een puzzel met weinig stukjes. Het gaat erom dat een kind leert puzzelen, de hoeveelheid komt vanzelf als het eenmaal het puzzelen snapt.

Bekijk de puzzel als deze nog heel is. Kijk goed wat er staat en bespreek het plaatje.

Jongste kleuters zullen nog veel 'trial and error' doen; een stukje pakken en lukraak kijken of die ergens aan vast past. De afbeelding lijkt dan bijna niet van belang. Als kleuters meer gericht zijn op de afbeelding, gaan ze per onderdeel puzzelen en die aan elkaar maken.

Als kleuters puzzels gaan maken van 80/100 stukjes dan hebben ze vaak meer behoefte aan een strategie. Soms zoeken kinderen dan zelf naar randjes of gaan ze de puzzelstukjes sorteren per kleur.

Ieder kind puzzelt ook op zijn/haar eigen manier. Er is dus geen goede of foute manier!

Puzzelen gaat om het doel: Delen van het geheel zien. En dat kan op allerlei manieren.

Sommige kinderen starten liever met het leggen van de herkenbare stukjes, sommige kinderen liever met de randen. Dat is beide prima.

Wanneer kinderen ongestructureerd te werk blijven gaan en het daardoor lastig vinden om tot een goed resultaat te komen, kun je ze ondersteunen met de strategie van eerst de hoeken en dan de randjes en dan de binnenkantjes. Werken vanuit de randen kan steun bieden, omdat randen makkelijker te herkennen zijn.

Hanteer dan de volgende stappen:

Sorteer de puzzelstukjes. De hoekjes bij de hoekjes, de randjes bij de randjes en alle overige stukjes bij elkaar. Let er wel op dat de puzzelstukjes met het plaatje naar de bovenkant liggen. Kinderen die moeite hebben met puzzelen hebben overigens ook vaak moeite met het zien van het verschil tussen een randje en een puzzelstukje. Laat ze de rechte kant dan voelen met hun vingers.
Leg de hoekjes in de hoeken, kijk eventueel nog naar het voorbeeld.
Maak de randjes.
Ga dan de middenstukjes invullen, werk daarbij van buiten naar binnen, zodat het telkens aan een bestaand stukje gelegd kan worden.
Zoek stukjes die bij elkaar horen zodat er bijvoorbeeld een gezicht ontstaat of een ander duidelijk herkenbaar stukje uit de puzzel.

Als kinderen het op die manier wel oppakken, dan weet je dat hen dit echt helpt.

Kinderen die de puzzel al wat beter kunnen overzien, hebben deze strategie niet nodig.

Leer kinderen dus een eigen manier te vinden om zich verder te kunnen ontwikkelen.

Dat kan voor ieder kind anders zijn!

Wanneer het puzzelen erg vlot gaat kun je het kind uitdagen om eens een puzzel te maken van nog meer stukjes of het puzzelen gaan variëren.

Variaties

Er zijn allerlei variaties te bedenken op het maken van een puzzel, bijvoorbeeld:

Gooi meerdere puzzels door elkaar en probeer ze te maken.
Maak de puzzel op z'n kop.
Maak de puzzel zonder de rand.
Maak de puzzel op zijn kop.
Leg één stuk neer en leg vervolgens alleen stukken die aan dit stuk passen. Andere stukken moeten even wachten.
Gooi twee puzzels door elkaar.
Leg 1 puzzelstukjestukje klaar en de rest van de stukjes op afstand. De kleuters mogen nu een passend stukje gaan halen, die ze direct kunnen aanleggen. Anders moeten ze terug om een nieuw stukje te halen.
Twee kinderen hebben ieder 1 puzzelstukje, de rest ligt omgekeerd op tafel. Om beurten mag een kind een stukje omdraaien, past het? Dan mag hij het aanleggen. Past het niet, dan moet hij het puzzelstukje weer omdraaien. Wie heeft het grootste deel van de puzzel verzameld?
Geef eerst 1 stukje van de puzzel. Wat zou de afbeelding zijn van deze puzzel?
Maak een (kleuren-) kopie maken van 1 stukje van een nieuwe puzzel en laat hem ‘af’ tekenen. Daarna haal je de echte puzzel tevoorschijn.
Geef de kinderen een afbeelding en trek lijnen. Laat de kinderen de lijnen uitknippen en de stukken vervolgens weer opplakken. Op die manier oefenen kinderen meteen ook het hanteren van schaar, stiften en lijm.
Laat de kinderen zelf een puzzel ontwerpen.

Tips

Om aan te sluiten bij de naaste ontwikkeling van een kind kun je bijvoorbeeld met een puzzelladder werken. Als de kinderen een puzzel gemaakt hebben tellen ze het aantal stukjes, dit noteren ze dan op de ladder. De volgende keer gaan ze een treetje hoger en nemen een puzzel met meer stukjes.

Om de kinderen te stimuleren kun je een puzzeldiploma uitreiken, bijvoorbeeld wanneer de kinderen hun puzzelkaart vol hebben en een aantal puzzels op hun niveau hebben gemaakt.