Juf Angelique
- 30 aug. 2022

Kleuters met gescheiden ouders

Bijgewerkt op: 12 sep.

Het aantal echtscheidingen is de laatste jaren enorm toegenomen.

Per jaar worden gemiddeld zo’n 70.000 thuiswonende kinderen geconfronteerd met een breuk tussen hun ouders. De kans dat je als leerkracht te maken krijgt met een leerling uit een gebroken gezin, is dus zeer groot. Een scheiding is enorm ingrijpend voor alle partijen. Als leerkracht kun je in deze moeilijke periode veel betekenen voor een kind.

In deze blog lees je er meer over.

De impact van een scheiding

Veel kinderen krijgen te maken met een scheiding van hun ouders en in vrijwel elke klas zit wel één of zitten wel meerdere kinderen met gescheiden ouders.

Een scheiding heeft een enorm grote impact op kinderen. Kinderen krijgen te maken met veel veranderingen, zoals: een ouder die ergens anders gaat wonen, twee woonplekken, het minder vaak zien van vader en/of moeder en soms ook samengestelde gezinnen en een verandering van school. Daarnaast heeft een scheiding vaak financiële gevolgen, een kind merkt dat er minder te besteden is en moet soms ook verhuizen. Verder moet het kind allerlei emoties verwerken; verdriet, boosheid, angst. Veel kinderen voelen zich na een scheiding in de steek gelaten, eenzaam en afgewezen. Ze zitten vaak vol vragen en zorgen over de toekomst. De positie van het kind binnen de familie wordt ook anders, dit alles heeft invloed op het zelfvertrouwen en gevoel van veiligheid van een kind.

De ouders kunnen deze gevolgen beperken, door er geen vechtscheiding van te maken.

Veel kinderen van gescheiden ouders ondervinden ook serieuze problemen omdat hun ouders gescheiden zijn. Zij hebben 2x zoveel kans op emotionele- en gedragsproblemen ten opzichte van kinderen van wie de ouders bij elkaar zijn.

Dit uit zich op kortere termijn bijvoorbeeld in:

Externaliserende problemen, zoals gedragsproblemen, druk en agressief gedrag.
Internaliserende problemen, zoals zich terugtrekken, somberheid, emotionele stress, loyaliteitsproblemen, angst en een laag zelfbeeld.
Een minder goede band met één of beide ouders.
Problemen en moeilijkheden in het contact met leeftijdsgenoten.
Problemen op school, zoals schoolprestaties die achteruit gaan, concentratieproblemen. Uit onderzoek blijkt dat vooral bij jongens de leerprestaties achteruit kunnen gaan. Bij jongens tussen de 6 en 12 jaar zijn 5 jaar na de scheiding die leerprestaties nog steeds lager. Bij meisjes blijven ze meestal gelijk.
Parentificatie; hierbij voelt het kind zich verantwoordelijk voor het welzijn en de taken van z’n ouders. Het kind neemt dan volwassen zorgen en volwassen taken op zich.

De periode na de scheiding is voor bijna alle kinderen moeilijk en hoe langer de scheiding geleden is, hoe beter een kind zich weer voelt. Toch zijn er ook gevolgen op de lange termijn bekend. Vaak voorkomende gevolgen op de lange termijn zijn:

Een lager inkomen en eindniveau van opleiding.
Vandalisme, alcohol- en drugsgebruik en/of crimineel gedrag
Problemen in toekomstige relaties en een grotere kans om zelf te scheiden.
Een groter risico op depressie en meer kans om in de hulpverlening terecht te komen.
Een minder sterke band met ouders.

Een scheiding is dus een hele grote risicofactor voor het ontwikkelen van problemen.

Hoe de scheiding verloopt, speelt een belangrijke rol bij de ernst van de psychologische gevolgen voor een kind. Als er sprake is van een vechtscheiding of een lange periode van veel onrust, veranderingen en ruzies, is er meer risico op ernstige problemen.

Een kind is namelijk loyaal aan beide ouders, maar bij een scheiding is het voor een kind niet makkelijk om loyaal te zijn aan beide ouders. Bij een vechtscheiding doen beide ouders vaak een tegengesteld beroep op hun kind. Een kind krijgt dan het gevoel dat het moet kiezen tussen z’n ouders, een onmogelijke opgave. Het is voor een kind belangrijk om goedkeuring te krijgen van de ene ouder om het bij de andere ouder fijn te hebben.

Ook school speelt een belangrijke rol. Dit is voor kinderen de plek waar ze, na thuis, de meeste tijd doorbrengen. Daarom is het belangrijk dat school tijdens en na een scheiding een veilige, stabiele plek is, juist omdat er thuis al zoveel onrust is.

Door op school al in een vroeg stadium op deze problematiek in te spelen en deze gericht aan te pakken, kun je het kind heel erg helpen en een grote rol spelen bij het ondersteunen van een leerling.

Kleuters en scheiding

Ook een kleuter maakt bij een scheiding een rouwproces door.

Kleuters zijn niet in staat om continu verdrietig te zijn. Ze rouwen op en af.

Een kleuter kan plotseling overdonderd worden door verdrietige gevoelens en even later alweer vrolijk naar buiten rennen. Hoewel het volwassenen wel eens op het verkeerde been zet, is dit afwisselen van verdriet en spelen gezond gedrag.

Bij kleuters lopen fantasie en werkelijkheid nog door elkaar.

Zo kan een kleuter opmerken dat papa nu maar weer thuis moet komen, omdat hij al lang genoeg in dat andere huisje heeft gewoond. Kleuters hebben nog weinig besef van de ernst van dingen. Het dringt slechts langzaam tot hen door dat de scheiding van hun ouders definitief is en dat papa en mama niet meer bij elkaar komen. De overtuiging dat het weer goed komt, kan daarom lang stand houden. Soms jarenlang, waarbij iedere strohalm aangegrepen wordt. Veel scheidingkinderen houden een herenigingswens. Ook als ze weten dat het niet meer goed gaat komen. Het is belangrijk dat kinderen weten dat het heel gewoon is om deze wens te hebben.

Kleuters zijn nog egocentrisch: de wereld draait nog om hen. Dat zorgt ervoor dat ze zich schuldig kunnen voelen en denken dat zij er aan hebben bijgedragen dat papa bijvoorbeeld wegging. Kinderen van deze leeftijd zullen veel vragen hebben over de toekomst, in een poging meer grip te krijgen op de realiteit. Kleuters kunnen ook last krijgen van scheidingsangst, dit merk je bijvoorbeeld bij het halen en brengen.

Het egocentrische kan je ook merken in hun gedrag, ze kunnen ineens boos zijn omdat het stom is dat papa ergens anders woont. Deze boosheid, maar ook verdriet, kan ook zo weer over zijn, dit hoort bij het verwerkingsproces van jonge kinderen.

Ook kan het diepe verdriet van de ouders het kind schokken en zijn veilige wereldje bedreigen. Het kind kan dan de eigen gevoelens wegdringen om de ouder te troosten. De boodschap lijkt dan: ‘maak je om mij maar geen zorgen, met mij gaat alles goed!’

Alle kinderen, groot en klein, krijgen te maken met loyaliteitsgevoelens.

Een kind is loyaal naar zijn ouders en voelt zich verbonden met beide personen.

Door de veranderde situatie kan dit lastig zijn voor een kind, vooral wanneer ouders niet meer zo goed met elkaar kunnen omgaan.

Pas als er (betrekkelijke) rust en veiligheid is, is er mogelijk ruimte voor rouw.

Deze zogenaamde uitgestelde rouw kan ervoor zorgen dat niet meer de link wordt gelegd tussen de scheiding en de gedragingen van een kind. De rouw uit zich vaak in lichamelijke klachten, lastig gedrag, verstoorde eet- en slaappatronen, boosheid en verdriet of angst dat de andere ouder ook zal vertrekken.

Vaak komt een kind pas na een jaar of nog (veel) langer toe aan het verwerken van de scheiding. Het eerste jaar is een jaar van aanpassen en overleven.

Ongeveer twee jaar na een scheiding is het leven van een kind weer in balans.

Dit wil niet zeggen dat de gevolgen niet meer merkbaar zijn voor een kind, maar het heeft wel zijn evenwicht gevonden in de situatie. In een latere ontwikkelingsfase kunnen effecten zo weer opduiken. Als een kleuter een scheiding meemaakt, draagt hij of zij dit verlies de rest van zijn of haar leven met zich mee, niet altijd op de voorgrond maar wel op de achtergrond. En het kan door iets wat er gebeurt, altijd weer opnieuw boven komen.

Ook wanneer een kind de scheiding gezond kan verwerken, duikt op bepaalde momenten het rouwgevoel soms ineens op. Rouwen is nooit klaar!

Bijvoorbeeld als op de verjaardag papa en mama er niet tegelijk willen zijn terwijl dat de grootste wens is. Of wanneer het bij een vriendje ziet hoe leuk de ouders het met elkaar hebben. Het verdriet wordt, als het goed is, wel minder aanwezig en minder pijnlijk en het leven kan ook gewoon weer leuk worden.

Signaleren

Als leerkracht heb je een unieke positie en kun je veel betekenen voor een kind in een scheidingssituatie. Je hebt zicht op de ontwikkeling van je leerling en bent vaak een belangrijke, veilige volwassene in het leven van een leerling.

De negatieve gevolgen van een scheiding zijn natuurlijk niet allemaal te voorkomen.

Je kunt niet alles oplossen, maar wel veel verzachten. J

Als leerkracht heb je in eerste instantie een belangrijke signalerende rol, omdat je de kinderen vaak ziet en een scheiding ook heel ingrijpend is voor de ouders, waardoor deze (heel begrijpelijk) signalen soms minder in de gaten hebben. Bovendien laten kinderen sommige signalen alleen op school zien en niet thuis, om hun ouders te ontlasten.

Hoe kun je nu zien of een leerling veel last heeft van de scheiding? Waar kun je op letten?

Ieder kind rouwt op zijn eigen manier

Ten eerste is het belangrijk om te beseffen dat alle kinderen anders zijn en ieder kind op zijn eigen manier rouwt. Elke kind uit zijn gevoelens op zijn eigen manier.

Daar is geen vast patroon voor. De signalen verschillen dus per kind, maar ook per situatie.

Toch zijn er wel gedragingen, gedachten en gevoelens die vaak voorkomen.

Emoties zoals verdriet, boosheid en angst spelen altijd een rol.

Sommige kinderen voelen ook opluchting, als er bijvoorbeeld door de scheiding minder ruzies zijn.

De signalen komen niet bij ieder kind op hetzelfde moment

Bij sommige kinderen zijn de gevolgen van een scheiding meteen zichtbaar, maar vaak komen de signalen pas later als er thuis weer wat meer rust is, bijvoorbeeld als de grootste veranderingen achter de rug zijn of als het weer iets beter met de ouders gaat.

Let op gedragsveranderingen

Bij kleuters, kun je vooral aan het gedrag zien dat er iets speelt. Ze kunnen hun emoties namelijk nog niet (goed) onder woorden brengen. Spanningen komen er dan uit via gedrag, problemen met eten, slapen of ze krijgen last van lichamelijke klachten, zoals buikpijn, hoofdpijn of misselijkheid. Vaak uiten ze hun boosheid niet thuis, maar juist op school.

Let daarom goed op gedragsveranderingen. Deze gedragsverandering kan subtiel zijn of juist overduidelijk. Ga, wanneer een kind net in de klas zit, ook na welk gedrag je leerling liet zien in een vorige groep of op de vorige school.

Is hij of zij agressiever, bozer, drukker, opstandig, maakt hij dingen stuk, zoekt hij vaker ruzie of is hij juist meer teruggetrokken, stil, somber, angstig of onzeker?

Heeft hij of zij weer moeite met afscheid nemen? Een kleuter is namelijk vaak bang dat hij z’n vader of moeder nooit meer zal zien en kan daardoor (weer) last krijgen van verlatingsangst.

Let op concentratie en leerprestaties

Bij kleuters wordt na een scheiding vaak ook een terugval in de ontwikkeling gezien.

Bijvoorbeeld een terugval in de zindelijkheid of in duimzuigen. Veel kinderen die in een onrustige, emotioneel heftige situatie zitten, hebben ook moeite om zich te concentreren. Heel begrijpelijk, want hun hoofd zit vol met zorgen. Een kind presteert hierdoor minder, zit naar buiten te turen tijdens schoolwerk of leidt andere leerlingen af.

Let op conflicten met andere kinderen

Op school is een kind constant omringd door leeftijdsgenoten. Na een scheiding zijn er vaak meer conflicten of problemen met klasgenoten. Er ontstaan vaker ruzies en conflicten, en vriendschappen worden vaker verbroken.

Zorg ervoor dat ook duidelijk is of:

Beide ouders het gezag hebben?
Wat de zorgregeling is
Wanneer het kind bij welke ouder is
Of de ouders een nieuwe relatie hebben
Wat de belangrijke afspraken in het ouderschapsplan zijn, die betrekking hebben op school

Leg dit ook vast in je leerlingvolgsysteem. Het is belangrijk dat deze informatie up-to-date blijft en meegaat naar de leerkracht van de volgende groep.

Tips voor de begeleiding

Kinderen van gescheiden ouders vragen om een goede ondersteuning van de leerkracht. Enkele tips hierbij:

Bied een veilige vertrouwde plek!

Zorg dat de school een veilige en vertrouwde plek voor het kind is. Dit is extra belangrijk voor kinderen van gescheiden ouders, omdat hun thuissituatie (tijdelijk) niet veilig of vertrouwd is. Houd vast aan de normale structuur en regels. Keur niet zomaar al het gedrag goed, maar blijf duidelijke grenzen stellen. Duidelijkheid en regels geven rust.

Doe dit op een begripvolle, rustige manier.

Geef persoonlijke aandacht!

Geef op een subtiele manier extra persoonlijke aandacht. Laat het kind weten dat jij weet wat er speelt en laat weten dat hij bij jou terecht kan als hij wil praten. Deze extra aandacht zit ‘m vaak in kleine gebaren, zoals een knipoog, extra schouderklopje of glimlach.

Ook een extra praatje over iets anders dan de scheiding (bijvoorbeeld een favoriet spel, tv-programma of sport) kan heel fijn zijn voor een kind.

Praat met het kind over de scheiding!

Het kan voor een kind enorm fijn zijn om met jou te praten over de scheiding. Het is niet altijd makkelijk om over een scheiding te praten, want het is een emotioneel beladen onderwerp. Daarom is het belangrijk dat jij als volwassene het initiatief neemt om het onderwerp bespreekbaar te maken. Luister goed en laat weten dat je er bent.

Sommige leerlingen hebben echter helemaal geen behoefte om te praten, en dat is ook prima. Respecteer dit en dwing een kind nooit om te praten. Laat het kind weten dat hij bij je terecht kan als hij dat wil. Creëer een situatie waarin je even alleen met het kind bent, zodat je leerling zich veilig voelt en geen rekening hoeft te houden met wat anderen.

Soms is praten ook makkelijker tijdens een wandelingetje of een spelletje.

Sluit aan bij waar het kind over wil praten, het gaat over zijn beleving.

Stel daarbij zoveel mogelijk open vragen. Hierdoor wordt het kind uitgenodigd om zelf te vertellen en kan jullie gesprekje gaan over wat voor het kind belangrijk is.

Voorbeeldvragen die je kunt stellen:

"Hoe vaak zie je papa/mama? "

"Wat is er veranderd voor je? "

"Hoe vind je dat? "

"Wat is er lastig voor je?"

"Wat is er fijn en wat helpt".

Ook als de scheiding al langer geleden is, kan het voor een kind fijn zijn om te praten over de scheiding.

Luister en erken!

Wanneer een kind zijn/haar problemen met je deelt, probeer deze dan niet te relativeren.

Het kind voelt zich dan niet serieus genomen, omdat hij of zij dit probleem echt ervaart.

Goed luisteren zonder te oordelen is het allerbelangrijkste en dat is niet zo makkelijk als het klinkt. Het is ook erg verleidelijk om advies te geven, maar probeer dit niet te doen.

Bedenk dat een kind niet direct om oplossingen vraagt. Luisteren en erkennen dat het kind een probleem voelt is vaak al genoeg. Probeer dus vooral actief te luisteren, door te hummen, knikken, oogcontact te maken, vragen te stellen en erkenning te geven voor het verdriet en de ingewikkelde situatie.

Geef informatie!

Als je goed luistert, merk je met welke thema’s en vragen het kind bezig is. Heeft het behoefte aan informatie of heeft hij verkeerde, negatieve gedachtes, geef dan informatie over de volgende onderwerpen:

Leg uit dat er meer kinderen van gescheiden ouders zijn, dat hij of zij niet de enige is.
Laat weten dat verdrietig zijn en huilen erbij hoort en niet gek is.
Vertel ook dat beide ouders na de scheiding even veel van hun kind blijven houden.
Benadruk meerdere keren dat de scheiding nooit de schuld is van het kind. Vaak voelen kinderen zich verantwoordelijk voor de scheiding, dus het is heel belangrijk om dit goed uit te leggen.

Erken de gevoelens die er bij een scheiding komen kijken en zoek samen naar hun kracht om de scheiding te dragen. Je kunt de situatie immers niet veranderen, maar een kind wel leren om met de situatie om te gaan.

Leg kinderen uit dat het niet aan hen ligt!

Het komt veel voor dat kinderen van gescheiden ouders last hebben van schuldgevoelens. Daarom moet je kinderen heel duidelijk uitleggen, dat zij er helemaal niets aan kunnen doen. Zeg er meteen bij, dat zij er ook niet voor kunnen zorgen, dat ouders bij elkaar blijven. Want dat denken ze ook vaak.

Houd je eigen grenzen in de gaten!

Je bent de leerkracht, maar geen therapeut of hulpverlener. Een luisterend oor en steun geven is fijn voor een kind, maar let erop dat dit wel passend blijft binnen de rol als leerkracht. Verwijs op tijd door of bespreek je leerling met collega’s of het zorgteam.

Maak scheidingen bespreekbaar in je klas!

Scheidingen komen vaak voor. Besteed hier aandacht aan in de klas, los van een specifieke leerling, die een scheiding meemaakt. Laat de kinderen kennismaken met verschillende gezinsvormen; praat met ze over gescheiden ouders, eenoudergezinnen, samengestelde gezinnen en gezinnen met twee moeders of twee vaders. Hiermee creëer je een sfeer van respect en begrip voor alle verschillende thuissituaties.

Je kunt het onderwerp scheiding ook bespreken aan de hand van de volgende prentenboeken:

Toon begrip!

Toon begrip voor gevoelens en ook voor mindere prestaties. Het kind gaat door een moeilijke periode. Praten over de scheiding en de scheiding een plek geven is in deze situatie belangrijker. Laat het kind merken dat je begrijpt dat hij door een moeilijke periode gaat. In plaats van straf te geven of de leerling streng aan te spreken, kun je beter in gesprek gaan op een begripvolle manier en samen kijken wat kan helpen. Blijf geloven in het kind en spreek je vertrouwen uit dat het weer goedkomt.

Probeer neutraal te blijven!

Kies geen partij voor vader of moeder, wat de situatie ook is. Dit zou alleen maar voor loyaliteitsproblemen kunnen zorgen en daarmee maak je de situatie alleen maar moeilijker.

Wanneer een kind iets negatiefs zegt over een van zijn ouders, hoef je dit niet meteen af te wimpelen. Probeer wel positief af te sluiten, vraag bijvoorbeeld naar de allerleukste eigenschap van die ouder.

Tips voor ouders die gaan scheiden

Vertel het zodra je het zeker weet!

Vertel kinderen dat je gaat scheiden, zodra je die stap gaat zetten en op een moment dat je niet te emotioneel bent. Zijn er meerdere kinderen in het gezin? Vertel het ze dan samen, zodat kinderen dezelfde informatie krijgen en steun kunnen zoeken bij elkaar.

Houd dit gesprek simpel maar duidelijk, en doe het op een rustige dag, zodat ze daarna iets voor zichzelf kunnen gaan doen. Blijf in de buurt voor als ze met vragen komen.

Houd de boodschap helder. Niet: papa en mama gaan scheiden vanwege een ander, dat is te verwarrend, maar bijvoorbeeld: omdat ze zo vaak ruziemaken en het niet meer kunnen goedmaken. Dat past beter bij hun belevingswereld van een kleuter.

Zorg voor een plan!

Zorg ervoor dat er een plan is voor de eerstvolgende weken.

Wie gaat er weg en waar naartoe?

Houd vaste rituelen hetzelfde!

Zodra ouders eenmaal gescheiden zijn is het heel belangrijk dat ouders voor hun kinderen de vaste rituelen en gewoontes hetzelfde houden.

Het is voor kinderen van belang dat alles wat er hetzelfde kan blijven, ook hetzelfde blijft.

Denk hierbij aan bedtijden, sporten en verjaardagen. De dagelijkse dingen.

Dit geeft kinderen een gevoel van zekerheid en veiligheid.

Zorg voor contact met beide ouders!

Wat misschien wel van het grootste belang is, is dat kinderen contact blijven houden met beide ouders. Dat iedere ouder de gelegenheid krijgt om een positieve band met zijn of haar kind te behouden of op een andere manier op te bouwen.

Zelfs als zij zelf geen contact hebben. Soms komt het voor dat kinderen zeggen geen contact meer te willen met een ouder, omdat het ze te veel stress oplevert. Ze hebben dan het gevoel dat ze moeten kiezen. Contactverlies om deze reden moet je willen voorkomen omdat het niet goed is voor de ontwikkeling van kinderen.

Introduceer een nieuwe partner geleidelijk!

Introduceer een nieuwe partner niet te snel. Laat de kinderen aan haar of hem wennen.

Trek vooral ook niet gelijk bij de nieuwe partner in. Een kind krijgt dan teveel veranderingen tegelijk op zijn of haar bord.

Scheiding en trauma's

De directe gevolgen van een scheiding zijn vrij duidelijk. Veranderingen in het dagelijks leven, een nieuwe partner of een nieuw huis. Maar ook op lange termijn kunnen kinderen gevolgen ondervinden van een scheiding. Zeker als een scheiding lang duurt en hier veel strijd bij is. Kinderen kunnen dan op latere leeftijd last krijgen van angsten, depressies, agressie of psychosomatische klachten zoals hoofdpijn of buikpijn.

Ook blijkt uit onderzoek dat deze kinderen later vaak een lager opleidingsniveau hebben en zelf een grotere kans hebben om ook te gaan scheiden.

Hoewel niet alle verliessituaties voor kinderen traumatisch hoeven te zijn, kunnen ze wel leiden tot traumatische reacties. Zo kunnen een onverwachte gebeurtenis, onzekerheid, getuige zijn van de emotionele reacties bij ouders, machteloosheid, zich in de steek gelaten voelen en het doorbreken van de normale structuur het emotionele leven van kinderen aardig op zijn kop zetten. Kinderen kunnen dit alles nog niet ten volle begrijpen en zijn daardoor snel in paniek. Het deel van de hersenen waar de ratio zit, gaat als eerste offline. Daarna valt ook het gebied voor spraak en taal uit. Dat verhindert kinderen om met woorden te uiten wat hen bezighoudt. Bovendien zijn de gebeurtenissen vaak zo intens dat ze vermijden om erover te spreken en dat ze de gebeurtenis achter slot en grendel zetten omdat dit hen anders in contact brengt met hun pijnlijke gevoelens.

Als je met kinderen wilt praten hoe het komt dat ze zich anders gedragen in de klas, zich terugtrekken of gedragsproblemen vertonen is het van belang hen iets aan te reiken waardoor ze hiertoe in staat zijn. Tegelijkertijd zorg je ervoor dat er geen her traumatisering optreedt. De setting moet dus vooral veilig zijn.

De methode ‘Verlies in Beeld’ biedt daar bijvoorbeeld mogelijkheden voor.

Werken met Verlies in Beeld, ook wel poppetjestaal genoemd, is een methodiek waarbij het voor kinderen mogelijk is opnieuw naar de gebeurtenis te kijken zonder overspoeld te raken. Het helpt wanneer er weinig of geen woorden nodig zijn en beelden hun werk kunnen doen. Werken met hun eigen verhaal dat zich via het beeld ontvouwt, geeft lucht en werkt helend. Een van de belangrijkste kenmerken bij deze methodiek is het werken in de derde persoon. Want als je kinderen rechtstreeks aanspreekt in de jij-vorm is de kans aanwezig dat ze weer in de traumatische ervaring worden gezogen.

Met behulp van Duplofiguren en Playmobil wordt de gebeurtenis inzichtelijk gemaakt.

Gebruik hiervoor poppetjes in diverse soorten (jongetjes, meisjes, volwassenen, opa’s en oma’s) om de situatie te visualiseren. Ook vinden kinderen het vaak fijn om huisdieren in de opstelling te plaatsen. Belangrijk is, zeker als thuis de dingen niet zo fijn verlopen, om de loyaliteit aan de ouders te visualiseren. Daar worden in de methode een soort schatkistjes voor gebruikt. Zoek ook materiaal voor het verlies, de schade of het onrecht dat heeft plaatsgevonden. Dat kan een soort krijger zijn (schadepoppetje), een poppetje met een boos gezicht, een drankflesje, een zwaard of iets vergelijkbaars. Ook stokjes, blokken, touwtjes, schilders plakband en koffertjes zijn nuttig.

Stel, wijzend naar het poppetje dat symbool staat voor het kind, vragen zoals de volgende: ‘Wat zou dit jongetje graag gedaan hebben?’ ‘Waar was dit meisje bang voor?’ ‘Waar waren haar papa en mama toen ze zo verdrietig was?’ Als de poppetjes die het gezin verbeelden door het kind op de tafel worden gezet, zijn het geen poppetjes meer, maar familieleden. Als je iets wilt aanpassen of verschuiven, stem dan goed met het kind af of dat akkoord is. Laat het kind na afloop van het gesprek ook zelf de poppetjes opruimen.

Verlies in Beeld is een methodiek die mogelijkheden biedt om het binnenste naar buiten te laten komen zonder overspoeld te raken, en is onafhankelijk van leeftijd in te zetten.

Het onzegbare wordt erdoor zichtbaar. Om te leren werken met de beschreven methodiek biedt het Expertisecentrum Omgaan met verlies de training Verlies in Beeld aan.

Oudercontact

Niet alleen kinderen van gescheiden ouders vragen om een speciale ondersteuning.

Ook hun ouders hebben jouw aandacht nodig.

Om problemen te voorkomen is het prettig wanneer er op school een scheidingsprotocol ligt, waarin de afspraken tussen de school en de ouders vastgelegd worden. Het is niet verplicht om als school een echtscheidingsprotocol te hebben, maar het is wel aan te raden.

Neem in het echtscheidingsprotocol in elk geval op hoe de school informatie verschaft aan beide ouders en hoe het contact met beide ouders wordt vormgegeven.

Verder kun je denken aan beleid over extra begeleiding voor de leerlingen in de klas of op school, omgaan met het signaleren van problemen bij de leerling en wanneer een zorgteam ingeschakeld wordt. Ook is het goed om erin te vermelden hoe de school ervoor zorgt dat de leerkrachten deskundig zijn in de omgang met gescheiden ouders en leerlingen.

Je mag er als leerkracht bij een scheiding ook niet van uitgaan dat de ene ouder de andere ouder op de hoogte houdt, zonder dat je als school zelf deze ouder ook informeert.

Sterker nog, juridisch gezien heeft de school een schriftelijke en mondelinge informatieplicht naar beide ouders met gezag en moet je beide ouders alle informatie afzonderlijk sturen. Ook als één van de ouders mailt, moet de school altijd een reactie sturen met de andere ouder in de cc. Zorg er dus voor dat je beide ouders op de hoogte houdt over de ontwikkeling en het gedrag van je leerling. Zorg daarbij dat brieven en uitnodigingen naar beide ouders worden verzonden. Deel ook je zorgen met ouders en meld extreem gedrag. Besef dat ouders ook in een lastige situatie zitten, waardoor ze tijdelijk misschien minder oog hebben voor problemen van hun kind. Probeer hier begrip voor te hebben en goed contact met ze te onderhouden. Bespreek het ook met de ouders als je denkt dat je leerling extra hulp kan gebruiken.

Veel scholen geven ouders al de mogelijkheid om gescheiden op ouderavonden te komen. Als school mag je best aangeven dat dit niet wenselijk is, maar als beide ouders het gezag hebben en dat echt niet willen, dan moet de school ouders ook mondeling dezelfde informatie geven. Dit betekent dus dat als één van de ouders geen gezamenlijk oudergesprek wil, de school de mogelijkheid voor twee afzonderlijke gesprekken moet bieden. Heeft maar één ouder het gezag, dan heeft de school ook een informatieplicht, maar alleen als de ouder zonder gezag er zelf om vraagt. De school hoeft dit dus niet op eigen initiatief te doen. Ook kan je denken aan nieuwsbrieven naar beide ouders sturen en wanneer er zorgen zijn over de leerling kan je contact opnemen met beide ouders.

Gescheiden ouders hebben bovendien het recht de eventuele nieuwe partner van hun ex-partner de toestemming om een oudergesprek bij te wonen te ontzeggen. Deze mag alleen met toestemming van de beide biologische ouders mee naar een oudergesprek.

Een gesprek met gescheiden ouders kan heel ingewikkeld zijn. Ouders proberen je soms mee te trekken in hun conflict. Ze hopen dat je hun kant kiest, terwijl jij neutraal moet blijven. Anders komt de loyaliteit van het kind onder druk te staan.

Hier volgen tips die helpen in een gesprek met ouders:

Bespreek je zorgen over je leerling!

Noem concreet wat je ziet in het gedrag van je leerling en leg uit waarom je je zorgen maakt. Doe dit vanuit een zorg voor het kind en niet vanuit verwijten naar de ouders.

Stel het kind centraal!

Beide ouders willen dat het goed gaat met hun kind. Dit is dus een gezamenlijk belang.

Maak ruzies bespreekbaar!

Doe dit zonder te oordelen. Benoem concreet wat je ziet gebeuren en hoe dit voor je leerling is. Denk samen na over wat het kind kan helpen.

Geef informatie!

Ouders weten niet altijd hoeveel impact een ruzie of een bepaalde opmerking op een kind kan hebben. Vertel, zonder verwijten, dat ruzies en elkaar zwart maken erg heftig is voor kinderen en dat de loyaliteit in het geding komt.

Verwijs ouders bijvoorbeeld naar de website psychogoed.nl/scheiden met veel gratis informatie voor ouders over het helpen van je kind tijdens en na een scheiding.

Geef erkenning aan ouders!

Ouders zitten in een ontzettend moeilijke periode. Ze hebben zelf veel verdriet, angsten en zijn vaak erg gekwetst. Het is niet altijd even makkelijk om dan ook oog te houden voor de behoeften van je kind. Probeer hier begrip voor op te brengen.

Blijf altijd meerzijdig partijdig!

Het gebeurt regelmatig dat een leerkracht een van beide ouders vaker ziet en spreekt.

Als leerkracht moet je er dan voor waken alleen de informatie te geloven van de ouder die het meest op school komt. Neem beide ouders serieus, ook al zie je één van de ouders minder vaak. Kies nooit partij voor één van de ouders. Blijf altijd neutraal en geef geen oordeel over de ouders. Zelfs niet als een ouder zich in jouw ogen heel negatief gedraagt. Dit is erg belangrijk in verband met de loyaliteit van een kind naar z’n beide ouders.

Benoem gemeenschappelijke zorgen en wensen.

Blijf uit het conflict tussen ouders!

Als ouders niet meer met elkaar praten, zorg dan dat jij als leerkracht niet de boodschapper wordt tussen de ouders. Ga ook niet bemiddelen in de scheiding, maar blijf je richten op de zorg rondom je leerling.

Vraag een collega om hulp!

Als je bijvoorbeeld een moeilijk gesprek verwacht, vraag dan of de intern begeleider of een collega erbij aanwezig kan zijn.

Met deze kleine aanpassingen zul je merken dat het contact met gescheiden ouders beter wordt, het kind beter in zijn vel komt te zitten en kun je als leerkracht en school zeker het verschil maken.