site-verification=8adc2fc3d443365f5c3bc1b5d2d80d29
top of page
Zoeken

Vakoverstijgend: muziek en geletterdheid

Foto van schrijver: Juf AngeliqueJuf Angelique

Bijgewerkt op: 30 jun 2024

Muziek kan een krachtig middel zijn om de spraak- en taalontwikkeling van jonge kinderen te stimuleren. Zeker voor kinderen voor wie het leren spreken en begrijpen wat minder vanzelfsprekend verloopt. Als je geletterdheid met muziek combineert, dan wordt dat ineens veel leuker. Kinderen worden meer gemotiveerd en een gemotiveerde leerling leert meer én sneller. In deze blog lees je er meer over.


Muziek is leerzaam!


Muziek is niet alleen keileuk, maar muziek maakt ook slimmer!

Muziek stimuleert op een plezierige manier de sociale, emotionele, motorische, creatieve, cognitieve en zintuiglijke ontwikkeling. Dit positieve effect heeft te maken met het moeten samenwerken van de beide hersenhelften bij het maken van muziek. In onze linker hersenhelft wordt onze spraak en ons intellect geregeld. Onze rechter hersenhelft regelt onze gevoelens. Door het maken van muziek raken deze hersenhelften meer en sterker met elkaar verbonden dan bij kinderen die geen muziek maken, omdat de verbindingen tussen beide hersenhelften bij het maken van muziek worden geactiveerd en hierdoor minder neuronen afsterven. Dit maakt de verbindingen beter en dat heeft weer invloed op de intelligentie van een kind.

 

Muziek en geletterdheid

Door muziek te maken, te zingen en te dansen train je eigenlijk vanzelf al de auditieve vaardigheden, taalontwikkeling en geletterdheid van kleuters.


Auditieve ontwikkeling en luistervaardigheid

Bij muziek moeten kinderen goed luisteren naar elkaar, een toon overnemen, het tempo volgen, op tijd stoppen, bij hun eigen partij blijven, volgen bij een canon en meerstemmigheid, enzovoort. Door het aanleren en opzeggen van liedjes worden kinderen zich ook bewust van eindrijm en ritme.

Liedjes trainen bovendien het auditieve geheugen en helpen je om iets beter te onthouden. Daarnaast raken de kinderen door middel van zingen vertrouwd met klankduur (snel-langzaam), klankhoogte (hoog-laag), klanksterkte (hard-zacht) en klankkleur.

Kinderen vinden het beluisteren van muziek over het algemeen erg leuk.

Dit biedt mogelijkheden om kinderen beter geconcentreerd te laten luisteren en zo hun luistervaardigheid te ontwikkelen. Er zijn zelfs onderzoeken die uitwijzen dat kinderen die een muziekinstrument bespelen minder moeite hebben met luisteren in een rumoerige klas en dus meer informatie uit de lessen halen dan kinderen zonder muzikale ervaringen.


Taal

Muziek traint de kanalen in de hersenen die een kind helpen bij het leren lezen.

Muziek zorgt er namelijk voor dat de hersenen veel makkelijker met klanken om kunnen gaan. Je moet bij het luisteren naar muziek goed luisteren naar de melodie en de tekst en jezelf concentreren om het te horen. Hierdoor train je je hersenen om de diverse klanken in de taal ook beter uit elkaar te houden.


Het aanleren en opzeggen van liedjes vergroot bovendien de woordenschat van kinderen.

Voor kinderen waarvan Nederlands niet de eerste taal is, zijn liedjes ook een enorm goed middel om aan taalverwerving en woordenschat te werken.

Dit geldt ook voor het kennismaken met andere talen.


Spraak

Muziek helpt bovendien bij het spelen met spreekgeluiden en goed articuleren.


Geletterdheid:

Muziek stimuleert door het gebruik van grafische notatie (en op latere leeftijd ook door het lezen van notenschrift) de ontwikkeling van het leren schrijven.

Daarnaast doen kinderen tijdens het bewegen op muziek motorische ervaringen op, die de fijne motoriek stimuleren om te gaan leren schrijven.


Laten we dus een goede gewoonte maken van muziekonderwijs binnen de basisschool en het de plek geven die het verdient!

 

Luisteren in taal


Bij het luisteren in de klas zijn er vanuit het perspectief van taal verschillende manieren van luisteren te onderscheiden, namelijk:


Kritisch luisteren

Deze vorm van luisteren is luisteren om ergens een mening over te vormen. Het gaat hierbij om de mening van een kind over wat hij heeft gehoord. Bij het beluisteren van een liedje gaat het erom wat het kind van het liedje vindt. Spreekt het hem aan of juist niet en waarom? Het kan ook zijn dat de luisteraar een oordeel velt over de inhoud van een liedje.

Is hij/zij het eens met de strekking ervan?


Begrijpend luisteren

Hierbij gaat het om het kunnen begrijpen en samenvatten van informatie uit gesproken taal. Deze manier van luisteren zet een kind de hele schooldag in. De instructie van de leerkracht is veelal mondeling, waardoor het kind gedwongen wordt om de kern te halen uit wat de leerkracht uitlegt. Een vaardigheid waarmee in praktijk niet zo vaak gericht geoefend wordt. Bij het beluisteren van een liedje moet het kind het onderwerp kunnen bepalen, maar ook kunnen vertellen of hij begrepen heeft waar het over gaat. Hij/zij moet ook de bedoeling van een luister tekst kunnen doorzien. Dat kan bijvoorbeeld het informeren of het overtuigen van de luisteraar zijn. Bij een liedje is het meestal het vermaken van de luisteraar, maar vaak ook is er in een lied een diepere boodschap die de luisteraar moet begrijpen. Door het stellen van vragen over een luisterfragment of lied en het bespreken van de antwoorden op deze luistervragen, kan de leerkracht gericht werken aan het verbeteren van de luistervaardigheid.

 

Luisteren in muziek


Bij het luisteren naar een lied of muziek kan er vanuit het vak muziek op verschillende manieren worden geluisterd.


Formeel luisteren

Het gaat er bij deze manier van luisteren vooral om klanken van elkaar te onderscheiden: Welke instrumenten hoor je? Welke woorden worden snel gezongen? Hoeveel mensen hoor je zingen? Enzovoort. Een tikkeltje abstracter wordt het wanneer er naar de vorm van het lied wordt gevraagd: Hoeveel coupletten hoor je? Welke woorden hoor je in het refrein? Welke muzikale stukjes hoor je nog meer naast het couplet en het refrein?

Bij formeel luisteren kun je de aandacht ook op de betekenis van de muziek richten: Hoe past de instrumentale begeleiding bij de tekst van het lied? Wat vond je opvallend daarbij?


Associatief luisteren

Associatief luisteren is een creatieve manier van luisteren. Hierbij proberen de kinderen een associatie te bedenken. Laat ze bijvoorbeeld antwoord geven op vragen als: Geef eens aan waar je deze muziek kunt horen? Welke mensen spelen deze muziek af?


Emotioneel luisteren

Bij emotioneel luisteren gaat het om de stemming van het lied. Is het een blij lied?

Een verdrietig lied? Enzovoort.

 

Geïntegreerd luisteren


Luisteren is voor zowel muziek als voor geletterdheid een activiteit die door het stellen van goede luistervragen wordt getraind. Als een leerkracht een liedje laat horen en er geen opdracht bij geeft, zijn kinderen vooral bezig met beluisteren op een passieve manier. Door het stellen van luistervragen worden kinderen geprikkeld om actief te luisteren.


Voor zowel geletterdheid als muziek is er een gelaagdheid in de soorten luistervragen te herkennen. Bij het vak muziek is formeel luisteren te vergelijken met begrijpend luisteren bij het vak taal, alleen ligt dan het accent op de muziek. Het begrijpend luisteren bij taal en het formeel luisteren bij muziek maken allebei gebruik van wat je echt hoort. Daarnaast moeten kinderen zich een mening vormen en dat doen ze door een extra denkstap te nemen.

Ze doen dit ook als ze proberen te verwoorden wat de bedoeling van het liedje is.


Associatief luisteren spreekt een diepere laag aan, waarbij de kinderen zelf denkstappen moeten maken. Bij deze manier van luisteren doen kinderen ongeveer hetzelfde als bij kritisch luisteren.


Een gecombineerde luisteraanpak leidt tot verdieping in het actief luisteren bij kinderen en tot een verbetering van luistervaardigheid. Door goed te luisteren zal er een hele nieuwe wereld die voorbij het passief luisteren ligt, worden ontsloten. Als je goed luistert, hoor je veel meer!

 

Repertoire kiezen


Het vinden van het juiste luistermateriaal voor je muziekles kan best een uitdaging zijn.

Er is genoeg te vinden, onder andere in boeken, methoden en op Internet.

Via het digibord is het eenvoudig om muziek in de klas te halen. Een clip of een liedje is snel gevonden en kan zo afgespeeld worden, maar vaak is het ook lastig om daardoor door de bomen nog het bos te zien. En niet alles is geschikt bij kleuters.

Elke luisterles staat of valt bij de inhoud (de keuze van muziek die wordt beluisterd) en de didactiek.


Wat kan helpen bij het vinden van goed repertoire is:

  • Bekijk of de inhoud aansluit bij de belevingswereld van een kleuter. Zoals bij alles wat je kleuters wilt leren, is het ook bij muziekles belangrijk dat de muziek aansluit bij wat het kind bezighoudt. Probeer dus muzikale activiteiten aan te bieden in een context die voor het kind betekenisvol is. Dit heeft een dubbel voordeel: Het onderwerp wordt vanuit een nieuwe (namelijk muzikale) invalshoek benaderd, waardoor het beter beklijft en de muziek wordt in een betekenisvolle context aangeboden, waardoor de muzikale ervaring aan betekenis wint.

  • Sluit met je muziekkeuze wel aan bij de belevingswereld van uw kinderen, maar kies bij voorkeur geen muziek met een hoge ‘affiniteitswaarde’. Voor de kinderen is het namelijk zo, dat een te sterke affiniteit de objectiviteit in de weg zit. Een nummer dat helemaal hip is, waarvan de artiest min of meer een rolmodel voor de leerlingen is, is niet geschikt voor een goede luisterles. Zo’n nummer roept een te groot en te sterk referentiekader op, waardoor er geen sprake meer kan zijn van objectiviteit.

  • Muziek voor kleuters moeten tegemoet komen aan hun behoefte om veel te bewegen, en verbonden zijn met beweging.

  • Luisteren doet een groot beroep op het geheugen van de kinderen en daarom is het aan te bevelen om per luisterronde één luisteropdracht te geven. Het repertoire mag in verband met de hun auditieve geheugen en korte concentratieboog ook niet te lang zijn. Je kunt ook overwegen om het luistermateriaal verspreid over meerdere lessen in delen aan te leren en zo steeds een beetje meer uitbreiden.

  • Selecteer materiaal dat je goed kent en waar je zelf wat mee hebt. Je moet er immers niet alleen goede vragen over kunnen stellen, maar ook de juiste antwoorden bij kunnen geven.

  • Koppel het (waarnemend) luisteren altijd aan een opdracht. Kinderen zijn bijvoorbeeld uitstekend in staat een verhaal of emotie te vertalen in een tekening, een schildering, een toneelstukje, enzovoort.

  • Leer ze ook instrumenten herkennen. Haal ze in de klas, bijvoorbeeld via de plaatselijke muziekvereniging, benoem ze, laat ze horen, zoek afbeeldingen, teken ze!

  • Daarnaast is kennismaken met ons cultureel erfgoed, dus ook de hoogtepunten uit de kunst en muziekgeschiedenis, een taak van het onderwijs.

  • Als je onzeker bent over jouw eigen muziekkeuze, selecteer dan luistermateriaal uit een muziekmethode.


Maak samen met collega’ een digitale muziekmap op de gedeelde server, met handige linkjes en luisterlessen. Als je dat per bouw structureert en daarbij een fysieke plek creëert om eventuele bijbehorende materialen te bewaren, bouw je in de loop van het jaar al een behoorlijk, direct bruikbaar repertoire op.

 

De didactiek


Een luisterles is als volgt opgebouwd:

  1. De eerste klap is een daalder waard. Introduceer je luisterles dus op een pakkende manier, die ervoor zorgt dat de kinderen intrinsiek worden gemotiveerd voor de komende opdracht.

  2. Daarna worden de kinderen geïnstrueerd hoe ze aan de slag moeten gaan. Luisteren naar muziek is altijd gekoppeld aan het stellen van luistervragen. Stem die luistervraag en de luistertijd op elkaar af. Vragen kunnen zijn: Welke instrumenten hoor je? (muziek) Waar gaat dit lied over (taal)? Wat wordt er in dit lied vooral duidelijk gemaakt (taal)? Wat is de opbouw van het lied? Denk aan coupletten en het refrein (muziek). Waar gaat het refrein over? (taal) Wat zijn de belangrijkste woorden van het eerste couplet (taal)? Over welk gevoel gaat het eerste couplet (muziek)? Welke melodie zing je gemakkelijker mee: de melodie van het refrein of de melodie van het couplet? Hoe denk je dat dat komt?

  3. Daarna gaan de kinderen aan het werk en voeren ze de kinderen de opdracht(en) uit.

  4. Vervolgens wordt met de groep de uitgevoerde opdracht besproken. Hoe zijn ze te werk gegaan bij het uitvoeren van de opdracht?

  5. De kinderen hebben na de evaluatie helemaal door hoe het moet. Dit moet worden gevierd met een succeservaring, door nóg eens aan de slag te gaan.

 

De voordelen van vakoverstijgend werken


Muziekonderwijs verdwijnt vanwege de volle lesroosters te vaak naar de achtergrond.

Door muziek vakoverstijgend te benaderen kun je deze problemen echter tackelen.

Muziek is een ontwikkelingsgebied op zich, maar daarnaast ook een prachtig middel om meerdere ontwikkelingsgebieden te combineren in één activiteit.

Muzikale doelen zijn bij uitstek geschikt om te combineren met doelen van andere leergebieden. Een rekenlesje kan bijvoorbeeld ook goed worden aangeboden in de vorm van een liedje.


Vakoverstijgend werken levert niet alleen tijdwinst op. Het versterkt ook het leereffect!

Door andere vakken op een plezierige manier aan muziek te koppelen zullen veel kinderen namelijk nog meer betrokken zijn en de leerstof een veel meer fysiek doorleefde ervaring opleveren. Hierdoor blijft de leerstof beter hangen. Bovendien nodigt muziek uit tot regelmatig herhalen, waardoor de kennis ook beter inslijt.

Doordat je bij vakoverstijgend werken verschillende delen van de hersenen tegelijk aanspreekt is de ontwikkeling op al deze gebieden ook effectiever.


Laten we dus een goede gewoonte maken van muziekonderwijs binnen de basisschool en het de plek geven die het verdient!

 

Op zoek naar meer?


Dan is dit boek de moeite waard:









Kijk voor meer suggesties ook eens op mijn Pinterest

Heb je zelf ook nog leuke suggesties?

Inspireer dan collega’s door jouw ideeën als reactie op deze blog te delen!

 

Bronnen


Vera Meewis. LKCA. (2022). Muziek- en taalonderwijs slim combineren

Geraadpleegd op 30 december 2022.


Wouter Schenke, Edith van Eck, Margriet Heim en Eke Krijnen. Kennisrotonde. (2017).

In hoeverre kan het inzetten van muziek(onderwijs) kinderen met taalontwikkelingsstoornissen (TOS) helpen bij het verbeteren van hun taalvaardigheid?Geraadpleegd op 30 december 2021.


Christiane Nieuwmeijer. lkca.nl. (2021). Muzikaal spel in groep 1/2: feit of fictie?.

Geraadpleegd op 20 oktober 2023.


SLO. 2019. Leerplankader kunstzinnige oriëntatie.

Geraadpleegd op 20 september 2023.


Mariska. Squla.nl. (2018). Kinderen en muziek, de perfecte combinatie!

Geraadpleegd op 2 maart 2021.


Blos. (2022). BLOS pluist het uit: de invloed van muziek op de ontwikkeling van je kind.

Geraadpleegd op 23 december 2022.


Leraar24. (2019). Muziekonderwijs met leerlijn belangrijk voor het brein

Geraadpleegd op 2 maart 2021.


Christiane Nieuwmeijer. Meer muziek in de klas. (Jaartal onbekend). Inspiratieplaat.

Geraadpleegd op 2 maart 2021.


.


837 weergaven0 opmerkingen

Recente blogposts

Alles weergeven

Zingen

Comments

Rated 0 out of 5 stars.
No ratings yet

Add a rating

© 2020 by juf Angelique. This website has been designed using resources from Freepik.com

bottom of page